GMO - co to jest i jak wykorzystuje się w produkcji żywności
Według definicji zawartej w Ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, organizm genetycznie zmodyfikowany to „organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji” (1).
GMO są wynikiem modyfikacji genetycznych, których można dokonać na trzy sposoby:
- zmiana aktywności naturalnych genów danego organizmu;
- multiplikacja (pomnożenie) naturalnych genów danego organizmu;
- wprowadzenie do organizmu genów obcego gatunku tj. transgenu.
Najwięcej kontrowersji w społeczeństwie budzi trzeci 
sposób modyfikacji, w efekcie którego powstają tzw. organizmy transgeniczne, w których geny z jednego gatunku są sztucznie wprowadzane do genomu zupełnie innego gatunku. Geny pochodzące od bakterii, wirusów, owadów czy zwierząt mogą zostać wprowadzone do genomu rośliny. Proces ten umożliwia nadanie modyfikowanemu organizmowi pożądanej cechy, nie występującej u niego naturalnie. Wielu naukowców jest zdania, że wiązanie ze sobą zupełnie obcych gatunków może powodować szereg nieznanych i niebezpiecznych dla człowieka i środowiska skutków ubocznych.
W przypadku upraw wprowadzenie „sztucznych cech” do roślin miało przynieść potencjalne korzyści ekonomiczne, wynikające z maksymalizacji plonów. Jednak historia upraw GMO zarejestrowała inne fakty - wysokość i jakość plonów upraw roślin transgenicznych nie okazała się większa od upraw naturalnych. Przykładowo w Północnej Ameryce rolnicy zebrali plony soi o 5-10%, a niekiedy i o 20% mniejsze (2).
Obecnie najczęściej poddawane modyfikacji rośliny to: kukurydza, soja, rzepak i bawełna. Odporność tych zbóż na szkodniki uzyskuje się poprzez wprowadzenie do genomu rośliny genu bakterii glebowej Bacillus thuringiensis (Bt), która powoduje produkowanie wewnątrz rośliny substancji Bt toxin, działającej na owady jako trucizna. W podobny sposób uzyskuje się odporność na środki chemiczne do zwalczania chwastów – roślinie nadaje się cechę odpowiadającą za tolerancję na wybrane herbicydy (3). W wyniku wprowadzenia do rośliny genu obcego organizmu (transgenu) powstaje tzw. roślina transgeniczna.
Według producentów nasion roślin transgenicznych, jedną z zalet ich stosowania jest zmniejszenie ilości użycia środków ochronnych na polach uprawnych. Rzeczywistość jest jednak inna – w większości krajów, które uprawiały rośliny GM zaczęły pojawiać się superchwasty odporne na stosowane opryski. Walka z nimi uprawy gmowymagała używania coraz mocniejszych środków chemicznych. Dr Charles Benbrook z Northwest Science and Environment Policy Centre Idaho, wykorzystując dane Departamentu Rolnictwa USA, wykazał, że zużycie pestycydów i herbicydów na 222 milionach akrów upraw GMO w latach 1996-2004 było większe w porównaniu z uprawami tradycyjnymi o 22,7 tys. ton (2). Również inni, niezależni eksperci, potwierdzają wzrost użycia pestycydów i herbicydów na uprawach roślin modyfikowanych genetycznie w innych krajach (4).
Pierwsze uprawy roślin transgenicznych powstały w roku 1996 (1,66 milionów hektarów). Od tamtego czasu nastąpił gwałtowny wzrost ich powierzchni – w 2013 r. zajmowały już ponad 175 milionów hektarów. Obecnie (2013 r.) uprawy GMO znajdują się w 27 krajach, a najwięcej w Stanach Zjednoczonych, Brazylii i Argentynie (5). Wiele innch państw (w tym Polska) importuje żywność genetycznie modyfikowaną.
Najczęściej modyfikowaną genetycznie rośliną na świecie jest soja – szacuje się, że stanowi około połowę wszystkich upraw biotechnologicznych. W 2013 roku 79% uprawianej na naszej planecie soi stanowiła soja modyfikowana genetycznie. Na terenie Unii Europejskiej dopuszczona do uprawy jest kukurydza MON 810. Austria, Węgry, Francja, Grecja, Włochy, Bułgaria, Niemcy i Luksemburg Luksemburg a także Irlandia i Walia niemal w 100% objęte są strefą wolną od GMO, Anglia w 50%. Także w niezrzeszonej Szwajcarii obowiązuje całkowity zakaz upraw GMO (6). Kraje te powołując się na doniesienia naukowe o negatywnym wpływie GMO na człowieka i środowisko, całkowicie lub częściowo zakazało tych upraw na swoich terytoriach. W 2013 roku do grupy tej dołączyła Polska.
Rolnicy z różnych rejonów świata decydują się na przejście z upraw naturalnych na uprawy GMO. Okazuje się jednak, że nie uzyskują obiecanych efektów, a w skutek umów licencyjnych oraz skażenia gleb po uprawach GMO stają się „niewolnikami” firm biotechnologicznych. Ponieważ ziarna GMO są opatentowane, farmerzy opłacają corocznie licencję, a także zobligowani są do zakupu specjalnych środków ochrony roślin bezpośrednio od producentów nasion GMO. W świetle przedstawionych faktów, należałoby zastanowić się kto tak naprawdę korzysta na wprowadzeniu GMO (7).
Rośliny modyfikowane genetycznie używane są do produkcji ogólnodostępnych wyrobów spożywczych. Transgeniczną soję i kukurydzę powszechnie używa się do produkcji pasz dla zwierząt hodowlanych (bydła, drobiu i trzody chlewnej). Wielu naukowców z całego świata poddaje pod wątpliwość bezpieczeństwo żywności produkowanej z zastosowaniem GMO. W świetle przeprowadzonych do tej pory badań naukowych spożywanie pokarmów transgenicznych może mieć negatywny wpływ na zdrowie.
---------
(1) Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
(2) Stanisław K. Wiąckowski, Genetycznie modyfikowane organizmy - obietnice i fakty, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, 2008
(3) Jeffrey M. Smith, State of the science on health risks of GM foods, Spilling the Beans, Maj 2008
(4) Benbrook C 2004, Genetically Engineering crops and pesticide use in the United States: The first 9 year, "Biotech Infonet Technical Paper"
(5) James C., Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2013
(6) Benbrook C.,: Impacts of genetically engineered crops on pesticide use in the U.S. -- the first sixteen years, Environmental Sciences Europe 2012, 24:24
(7) Uprawy GMO zabiją tradycyjne rolnictwo, http://www.ekonews.com.pl/pl/131,264,10617,0,1,uprawy_gmo_zabija_tradycyjne_rolnictwo.html
