Zakaz uprawy roślin GMO w Polsce - kukurydzy MON 810 i ziemniaka Amflora
Uprawa kukurydzy MON 810 na terenie Unii Europejskiej jest prawnie dozwolona. Kraje członkowskie mogą wewnętrznymi przepisami czasowo ograniczyć lub zakazać tych upraw na swoim terytorium. O takich regulacjach władze krajowe muszą powiadomić Komisję Europejską, uzasadniając to względami bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi i środowiska (1). Do grudnia 2013 roku pozwolenie dotyczyło również uprawy ziemniaka Amflora, jednak Sąd UE uchylił decyzję Komisji Europejskiej o dopuszczeniu jego uprawy, uznając że KE wydając zezwolenie popełniła błędy proceduralne.
Z możliwości ograniczenia upraw GMO skorzystało już osiem państw członkowskich: Austria, Węgry, Francja, Grecja, Niemcy, Luksemburg, Bułgaria i Włochy (zakazy dotyczą upraw jednej lub obydwu odmian). Zgodnie z informacją Greenpeace strefy wolne od GMO znajdują się też na terenie Irlandii, Walii i Anglii. Ponadto w Europie, ale poza strukturami Unii, moratorium na uprawy GMO, wprowadzone w wyniku ogólnonarodowego referendum, obowiązuje w Szwajcarii. Szacuje się, że na przestrzeni lat 2008-2010 areał upraw GMO w Europie spadł o 23%. Najwięcej europejskich upraw GMO (kukurydzy) znajduje się w Hiszpanii, a na znacznie mniejszą skalę także w Portugalii, Czechach, Słowacji i Rumunii.
W styczniu 2013 roku do grona państw, które 
nie chcą upraw roślin GMO na swoim terytorium, dołączyła także Polska. Zakaz upraw GMO w naszym kraju obowiązuje od 28 stycznia 2013 na podstawie dwóch rozporządzeń obejmujących 235 odmian kukurydzy MON 810 oraz, aktualnie niedopuszczonego do upraw w UE, ziemniaka Amflora. Obydwa rozporządzenia polskiego rządu były konsekwencją uchwalenia przez parlament, w listopadzie 2012 r., ustawy o nasiennictwie, która po podpisaniu przez Prezydenta RP (21 grudnia 2012 r.) weszła w życie z dniem 28 stycznia 2013 r. Obecny stan prawny oznacza, że w Polsce można handlować materiałem siewnym roślin GMO, ale nie można robić z niego praktycznego użytku, a więc uprawiać tych roślin.
Zakaz uprawiania kukurydzy MON 810 na terenie Polski został uzasadniony przez polski rząd niemożnością współistnienia upraw roślin genetycznie modyfikowanych oraz odmian naturalnych, bez ryzyka skażenia tych drugich. Wytwarzane przez kukurydzę MON 810 toksyczne białko Cry1Ab zwalcza nie tylko omacnicę prosowiankę (szkodnik roślin uprawnych), ale także stanowi zagrożenie dla innych organizmów żywych (szczególnie owadów, w tym chronionych gatunków motyli), co niekorzystnie wpływa na środowisko naturalne. Ponadto istnieje duże ryzyko zanieczyszczenia pyłkiem kukurydzy MON 810 miodów produkowanych na terenie kraju, w tym miodów zarejestrowanych jako produkty tradycyjne (2), co obniży ich wartość handlową oraz zmniejszy spożycie.
Z kolei ziemniak Amflora, mimo zwiększonej odporności na niektóre choroby wirusowe (bakteriozę ziemniaka), nie spełnia w tym zakresie restrykcyjnych kryteriów, obowiązujących w Polsce. Udowodniono również, że krzyżuje się on z innymi odmianami ziemniaków, co zagraża czystości upraw. Uprawa na terenie Polski ziemniaka Amflora w ocenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi niesie ryzyko ogromnych strat finansowych dla polskich producentów ziemniaków i skrobi ziemniaczanej, co jest bardzo istotne z uwagi na fakt, iż Polska należy do czołowych producentów ziemniaka w Europie (2).
Zgodnie z zapisami nowej Ustawy o nasiennictwie z 28 grudnia 2012 r. nielegalne uprawy roślin genetycznie modyfikowanych obłożone są sankcjami prawnymi. Właścicielowi nielegalnych upraw GMO grozi kara w wysokości do 200% wartości materiału siewnego oraz zniszczenie uprawy (3).
W połowie 2010 r. KE zaproponowała zmianę dyrektywy dotyczącej GMO, która pozwoliłaby poszczególnym krajom indywidualnie zakazać lub ograniczyć uprawy GMO na swoim terytorium bez konieczności udowadniania zagrożenia dla zdrowia lub środowiska. Jednak propozycja ta utknęła w Radzie UE, ponieważ utworzyła się mniejszość blokująca ten postulat. Kraje, które są przeciwne projektowi KE, argumentują, że takie krajowe zakazy doprowadzą do "fragmentaryzacji" wewnętrznego rynku UE. Zgodnie z informacją komisarza do spraw zdrowia UE Tonio Borga ze stycznia 2013 r. prace KE dotyczące powyższych zmian prawnych nie będą prowadzone aż do końca kadencji Komisji Europejskiej, która upływa w 2014 r. Oznacza to, że zmiany prawa w tym obszarze może dokonać dopiero Komisja Europejska w nowym składzie.
Polska Ustawa o nasiennictwie i wprowadzone na jej podstawie rozporządzenia tymczasowo chronią nasz kraj przed uprawami roślin GMO, jednak nie chronią Polaków od obecności organizmów modyfikowanych genetycznie w ogólnodostępnych produktach spożywczych i paszach dla zwierząt. Import i obrót genetycznie modyfikowanymi produktami, w tym paszami, wpisanymi do specjalnego rejestru UE, dozwolony jest na terenie krajów Unii Europejskiej (4).
W Polsce znowelizowana ustawa o paszach umożliwia w kolejnych latach (do 1 stycznia 2017 r.) wykorzystanie w żywieniu zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych (5). Rocznie Polska importuje ok. 2 mln ton soi modyfikowanej genetycznie na potrzeby produkcji pasz dla drobiu, bydła i trzody chlewnej (6). Produkty pochodzące od tych zwierząt (w tym jaja) są dopuszczone do obrotu, ale - zgodnie z obowiązującym prawem - konsumenci nie mają wiedzy o tym, ponieważ informacja na ten temat nie jest wymagana na opakowaniu. Nie jest to zgodne z oczekiwaniami Polaków. Według badań ok. 80% naszych konsumentów uważa, że zarówno produkty bezpośrednio wytworzone z GMO, jak i produkty od lub ze zwierząt karmionych paszami GMO powinny być odpowiednio oznakowane. Obecność na sklepowych półkach żywności zawierającej GMO budzi szereg kontrowersji ze względu na wątpliwości dotyczące ich wpływu na zdrowie konsumentów (7).
---------
(1) Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG
(2) Konferencja prasowa - Rozporządzenia zakazujące GMO przyjęte przez RM, 3.01.2013,
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/transmisje_arch.xsp?unid=EA19C901C7E758D9C1257AE80028AD7C
(3) USTAWA o nasiennictwie z dnia 9 listopada 2012 r.
(4) EU Register of authorised GMOs,
(5) USTAWA o paszach z dnia 22 lipca 2006 r., z późniejszymi zmianami
(6) Naaaukowcy o GMO w polnictwie, http://www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,393132,naukowcy-o-gmo-w-rolnictwie.html
(7) CBOS, Polacy o bezpieczeństwie żywności I GMO, 2013
